Józef Kowalczyk urodził się w 1938 roku w rodzinie rolniczej w diecezji tarnowskiej. Już od młodości przejawiał głębokie zainteresowanie życiem duchowym i teologią, co doprowadziło go do studiów w seminarium duchownym oraz na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Następnie kontynuował edukację w Rzymie, gdzie uzyskał doktorat z prawa kanonicznego.
W stolicy Włoch zdobywał doświadczenie w instytucjach Stolicy Apostolskiej, współpracując m.in. z Sekretariatem Stanu oraz Kongregacją ds. Kultu Bożego. Zaangażowanie w życie Kościoła na arenie międzynarodowej oraz przygotowywanie pielgrzymek Jana Pawła II ukształtowało jego podejście do służby duchowej i dyplomacji kościelnej.
Nuncjusz apostolski i wpływ na Kościół w Polsce
Po wznowieniu stosunków dyplomatycznych między Polską a Stolicą Apostolską w 1989 roku, abp Kowalczyk został mianowany nuncjuszem apostolskim w Polsce. Sprawował ten urząd przez ponad 20 lat, nadzorując nominacje biskupie i uczestnicząc w kluczowych negocjacjach, w tym w podpisaniu konkordatu w 1993 roku.
W tym czasie odegrał także istotną rolę w przywróceniu Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego. Jego doświadczenie i rozwaga były doceniane zarówno w Kościele, jak i w relacjach z władzami państwowymi. Abp Kowalczyk zmarł 18 sierpnia 2025 roku w Gnieźnie w wieku 87 lat, pozostawiając po sobie trwałe dziedzictwo wpływające na życie Kościoła w Polsce.
Prymas Polski i działalność społeczna
W 2010 roku objął urząd metropolity gnieźnieńskiego i prymasa Polski. W tej roli zabierał głos w sprawach społecznych, apelując o jedność narodową i rozwagę w debatach publicznych, szczególnie po katastrofie smoleńskiej.
Podkreślał konieczność unikania politycznych podziałów w Kościele, promował dialog ekumeniczny i współpracę z innymi wyznaniami chrześcijańskimi. Angażował się również w kwestie etyczne i społeczne, m.in. w przeciwdziałanie językowi nienawiści oraz w propagowanie wartości chrześcijańskich w życiu publicznym.
Pomimo pojawiających się kontrowersji, pozostawał postacią wyrazistą i wpływową. Jego wkład w historię polskiego Kościoła jest niepodważalny, a pamięć o jego służbie duchowej pozostanie w świadomości wiernych i współpracowników.